کد مطلب:46076 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:43

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

آيا حس تنها ابزار شناخت است؟

گروهي حس را تنها ابزار شناخت ميدانند، معتقدند كه ذهن انسان در ابتداء مانند لوح سفيد و بينقشي است كه به تدريج از راه حواس، نقشهايي را ميپذيرد و اگر سخن از عقل به ميان ميآيد، ميگويند كار عقل منحصر به «تجريد و تعميم» (مثل اينكه خصوصيات اين فرد و آن فرد را تجريد ميكند و با ساختن مفهوم كلي به نام انسان به ادراك خود عموميت و گستردگي ميبخشد) و يا «تجزيه و تركيب» است. آنان ميگويند: تمام تصورات ذهن بدون استثناء صورتهائي هستند كه ذهن از طريق آلات حسي، از يك پديده خارجي از قبيل سفيدي و سياهي و گرمي و سردي و نرمي و زبري، يا از يك پديده نفساني از قبيل لذت و رنج، و شوق و اراده، شك و جزم و غيره عكس برداري كرده سپس از طريق تجريد و تعميم از آنها معاني كلي ساخته و از طريق تجزيه و تركيب صورت گوناگوني پديد آورده است.
رئيس اين گروه ژان لاك انگليسي است در اين باره مثلي دارد كه معروف است: در عقل چيزي نيست كه قبل از آن در حس وجود نداشته باشد.
چيزي كه هست فلسفه اسلامي مطلبي را كه «حسيون» درباره ذهن دارند، كاملاً ميپذيرد و معتقد است كه روح كودك در نخستين روزها بسان لوح صاف و ساده است كه در آن كوچكترين نقشي وجود ندارد. و فقط حالت پذيرايي نقوش دارد كه در لوح او نقش بندد.
فلسفه اسلامي معتقد است كه پايه و شرط تحقّق هر ادراكي حس است و اگر انسان فاقد تمام انواع حس بود هيچ نوع ادراكي براي او دست نميداد، و جمله معروف و منقول از ارسطو را پذيرفته است كه ميگويد: «من فقد حسّاً فقد فقد علماً» هر كس حسي را فاقد باشد، تعقل كلي از آن حس را نيز فاقد خواهد بود». و آزمايشها نشان داده است كه هر كس فاقد حسي از حواس شد، همان طور كه قدرت احساس امر جزئي ندارد، همچنين توان درك كلي و علمي آن را نيز ندارد.
فلسفه اسلامي، به پيروي از وحي الهي كه ميفرمايد:
«وَاللهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لاتَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمعَ وَالأَبصارَ وَالأَفْئدِةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرونَ» نحل/79
[خداوند شماها را از شكم مادرانتان بيرون آورد در حالي كه چيزي نميدانستيد و براي شماها گوش و چشمها و دلها داد تا سپاسگزار شويد».
معتقد است: پايه هر نوع ادراك، حس انساني است و بهرهگيري از ابزار عقل در بخشهاي بديهي و نظري از تصورّات و تصديقات، بدون بهرهگيري و زمينهسازي قبلي از طرف حواس، امكان پذير نيست ولي اين، نه به اين معني است كه فلسفه اسلامي تك ابزاري باشد و فقط حس را از ابزار ادراك بينديشد، زيرا فرق است بين تك ابزاري و اينكه جز حس ابزار شناخت ديگري نيست و ميان اينكه بهرهگيري از ديگر ابزارها موكول به بهرهگيري قبلي از ابزار شناخت حس است تك ابزاري مسألهاي است كه فلسفه اسلامي آن را محكوم ميكند، ولي اينكه ادراكات حسي پايه و گذرگاه هر نوع ادراك عقلي و فكري است، آن را تأييد مينمايد و وحي الهي نيز با اين مطلب كاملاً منطبق است، يعني اگر انسان فاقد هر نوع حواس بود هرگز آگاهيهاي عقلي نيز به او دست نميداد.

---

: آية الله جعفر سبحاني
شناخت در فلسفة اسلامي